Samsun İl Sağlık Müdürlüğü Bafra KETEM Sorumlu Hekimi Hamiyet Çaylı, Kanal S ekranlarında "Kanser nedir", "Kanser belirtileri nelerdir?", "Erken teşhisin önemi nedir?" sorularını yanıtladı
Kanser nedir?
Normalde vücuttaki hücrelerimiz bölünerek çoğalıyor. Ölen hücrelerin yerine yenileri tarafından dolduruluyor. Bu şekilde de doku hasarları onarılarak devam ediyor ama hücrenin yapısında bozulma sonucunda hücreler kontrolsüz olarak çoğalmaya başlıyor ve bu kontrolsüz olarak hücreler kanserli hücre dediğimiz hücreleri oluşturuyor. Kanser dünyada ve ülkemizde kalp damar hastalıklarından sonra en çok bilinen ölümlere neden olan en önemli halk sağlığı sorunlarından biri. Gelecek yıllarda da Dünya nüfusunun artması, yaşlanması ve biraz daha sonra bahsedeceğimiz risk faktörleriyle daha çok karşılaştığımız için kanserli olguların sayısı muhakkak ki artacak ve bu dünya üzerinde ekonomik, psikolojik, sosyal olarak da bir yük getirecek. İşte burada erken teşhisin önemi ortaya çıkıyor. Pek çok kanser türünde erken yakalamamız ve erken teşhis imkanımız var bu gerçekten çok önemli. Teknolojinin bilimin ilerlemesi sonucunda halkımızı bilinçlendirme, bilgilendirme ve farkındalık yaratma adına artık 1-7 Nisan kanser haftası olarak etkinlikler kapsamında halkımıza bilgilendirmeler yapıyoruz.
Kanser beraberinde getirdiği sağlık sorunlarının yanında maddi manevi olarak çok uzun süreli mücadele gerektiren bir hastalık. Bu Dünyada da ülkemizde de böyle. Genelleme yaparsak 75 yaşına kadar her 10 kişiden biri kanserle muhakkak ki karşılaşıyor ve ne yazık ki 5 kişiden biri kanser nedeniyle vefat etmekte. Erken teşhisin önemi bu rakamlara karşısında çok daha vurgulamamız gerekiyor. Dünya da ve ülkemizde en sık görülen kanser türleri akciğer, meme ve kolorektal kanserler izliyor.
Kanser Belirtileri Nelerdir?
Kanser gelişiminde vurgulamamız gereken %90 çevresel faktörler %10 genetik faktörler etkili. Çevresel faktörler arasında tütün ve alkol ürünlerinin kullanımı, fazla kilo ve obezitenin sınırlandırılamaması. Kronik enfeksiyonlar, radyasyona marufiyet gibi sebepler var fark ettiğimiz üzere %90'ı bizim değiştirebileceğimiz çevresel faktörler. Kanser her vücutta farklı şekilde ortaya çıkabiliyor. Bazı belirtilerden bahsedeceğiz bu belirtilerin olması muhakkak ki kanser olduğumuz anlamına gelmez ama bize farkındalık yaratması, bu belirtiler varsa hekime yönlenmemiz, tetkiklere başlamamız adına çok önemli. Açıklanamayan anormal bir kilo kaybı, yüksek ateş, kronik halsizlik, vücutta sebepsiz ve güçlü ağrılar, meme koltuk altı ya da vücudun herhangi bir yerinde ele gelen hareketsiz sert kitleler, ciltteki benlerde oluşan renk ve büyüklük değişimi, ağız ve diş etinde ki anormal kanamalar, balgamdan kan gelmesi ve kronik geçmeyen öksürük, kadınlarda zamansız oluşan ara kanamalar, gayda dediğimiz halk arası daha açık terimiyle büyük abdestte renk değişimleri ve sıklıkta değişiklikler, idrarın renginde ve sıklığında ki değişiklikle, bize farkındalık yaratmak için faktörler. Erken teşhis imkanını kaçırmamak ve rutin tetkiklerimizi yaptırmak adına anlamlı diye düşünüyorum.
Kanserden Korunma Yolları
Kanserin %90'ı çevresel faktörler üzerine kurulu. Dikkat ederek yukarıdaki riskleri engellersek %30-50 oranın da kansere çevresel faktörlere müdahale edebileceğimizi gösteriyor. Kanserden korunmak için öncelikle sağlıklı ve dengeli beslenmeliyiz. Düzenli bir fiziksel aktivitemiz olmalı, sağlıklı kilomuzu korumaya muhakkak dikkat etmeliyiz. Düzenli ve yeterli sürede uyumalıyız. Alkol, tütün ve ürünlerinin kullanımını sınırlandırmalıyız. Güneş ışınlarına maruz kaldığımız süreyi kısıtlamalıyız. Hepatit B ve Human Papilloma virüsü dediğimiz yani rahim ağzı kanseri aşılarımızı düzgün yaptırmalıyız ve tabi ki kanser taramalarına muhakkak ki dikkat etmeliyiz.
Tüm kanserler için tarama programlarımız maalesef yok çünkü bir kanserin tarama programına alınabilmesi için birçok faktörün bir arada olması gerekiyor ve bu tabi ki Dünyada da böyle sadece Türkiye'de değil. Bir kanserin tarama programın alınabilmesi için ele aldığımız durum çok önemli bir sağlık problemi oluşturabilmeli. Hastalık erken belirtiler verdiği dönemde ya da daha belirti vermeden müdahale edebilmeliyiz, tespit edebilmeliyiz. Hastalığın seyri yeterli oranda anlaşılabilir olmalı tabi ki tespit edilmiş belirtiler bu çok önemli hasta tarafından kabul edilebilir olmalı. Hasta bir sağlık kuruluşuna bu sebeple başvurabilir olmalı. Yapılan bir diğer önemli faktörde yapılan test güvenilir olabilmeli. Topluma kolay ulaşılır olmalı ve toplum tarafından kolaylıkla ulaşılır olmalı. Testin maliyeti çok önemli. Bir kere değil sürekli yapılabilmeli. Bunlar varsa biz bu kanseri tarama programına alıyoruz. Dünya da ve ülkemizde tarama programına alınan 3 kanser türü var; meme, rahim ağzı ve kolorektal bağırsak kanseri. Bu 3 kanser ülkemizde tüm tarama programlarına alınmış durumumda. Taramalarda yaş ve yıl aralığı var. Yaş aralığı bu kanserin en çok görüldüğü yaş aralığını vurguluyor. Yıllık tarama programlarımız da hastalığın programına göre ilerleme durumuna göre bunları saptıyoruz. Biz ülkemizde tarama programlarını 30-70 yaş arasına yapıyoruz. Ülkemizdeki her 30 yaş aralığındaki kişiler tarama programlarımızız başvurabilir. Bu yaş grubuna girmiyor ama belirtileri var ne yapacak tabi ki sağlık kuruluşlarına, devlet hastanelerine, üniversite hastanelerine, özel sektöre ve tüm sağlık ocaklarımıza, sağlıklı hayat merkezlerimize aile sağlığı merkezlerimize tabi ki başvurur. Ülkemizde rahim ağzı kanseri taraması yapıyoruz 30-65 yaş arası, tüm kadınlarımızı 5 yılda bir tarıyoruz. Meme kanseri taramalarımızı 40-69 yaş arası iki senelik periyotlarda tarıyoruz. Kalın bağırsak kanseri taramalarımızı hem erken hem bayanlarımıza 50-70 yaş arası vatandaşlarımızı iki yıllık aralıklarla gizli kan testiyle tarama yapıyoruz.
Hastalarımız öncelikle bize KETEM'lere, aile sağlığı merkezlerine, sağlıklı hayat merkezlerine randevuyla ulaşabiliyor. Uzaktan gelen ve sciliyeti olan hastalarımız için önceliğimiz oluyor. Öncelikle gelen hastaya sağlık danışanlarımız yapılacak işlemle ilgili uzun bir aydınlatma yapıyor. Her hastamız için özel ve steril bir kit oluyor. Hastamızdan test alınıp, Ankara' da ulusal laboratuvarımızda DNA Human Papilloma virüsün çalışması oluyor. 2023 Ocak ayı itibariyle yerli kit ile çalışmaya başladık. Bu çok güzel ve anlamlı gene aynı şekilde aldığımız testlerimizi steril koşullarda Samsun'a yönlendiriyoruz oradan da Ankara’ya geçiyor. Bizim sonuçlarımız Ankara'da çıkıyor. Bir üst merkeze gidecek hastalarımızada yönlendirme yapıyoruz. Meme kanseri taraması içi gelen hastalarımıza mamografinin nasıl çekileceğini, neyle karşılaşacağını, kolaylıklarını artı ve eksilerini bilgi veriyoruz. Hastamız mamografi odasına alınıyor ve çok kısa süre içerisinde çekimi gerçekleştiriliyor. Ankara’ya sistem üzerinden iletiyoruz. Bize başvurduktan sonra tüm işlemleri ketemlerdi gerisini biz hallediyoruz. Kalın bağırsak kanseri tarama programı özel bir kitle sağlık çalışanlarına yönlendirip bunu nasıl yapacağına dair bilgi veriyor. 5-10 dakika içinde sonucu öğrenebiliyorlar. Gayta’da büyük abdestte gizli kan çıktı mı çıkmadı mı anında bilgi veriyor. negatifse sorun yok 2 sene sonra tarama programına dahil ediyoruz eğer pozitif çıktıysa da neler yapması gerektiğini anlatıyoruz. Muhakkak ki genel cerrahi polikliniğine, bir üst polikliniğe başvurması gerektiğini ve orada da kesinlikle hastayı panikletmeden bunun gayta da gizli kan çıkmasının muhakkak ki kanser olduğu anlamına tabi ki gelmiyor ama erken teşhis imkanını da kaçırmaması gerektiğini vurguluyoruz.
Tarama programları özellikle KETEM'ler üzerinden yürümekte yani KETEM dediğimiz kanser erken teşhis tarama ve eğitim merkezlerimiz ama il ve ilçe sağlık müdürlüklerimiz, toplum sağlığı merkezlerimiz ve sağlıklı hayat merkezlerimizde de aynı şekilde başvuru yapabilirler. İlimiz de 3 tane merkezde İlkadım, Canik, Atakum ve ilçelerimizde Bafra, Çarşamba ve Vezirköprü’de 6 tane KETEM birimimiz var. Tarama programlarında meme kanseri mamografi taramasını sadece ketemlerde yapabiliyoruz. Hastalarımız tüm merkezlerimize direk ya da telefonla randevu alarak başvurabiliyor ama aciliyet durumu varsa tabi ki yardımcı oluyoruz. Tarama programlarında hastanın güvencesi olsun ya da olmasın ücret ödemiyorlar.
Erken teşhisin önemi nedir?
Öncelikle kişide başlıyor, kişi kendinin farkında olmalı. Vücudunda ki belirtilerden kendisi farkında olması gerekiyor. Mesela meme kanseri kendi muayenesini kendisi yapabilmeli. Bunun için özellikle aile sağlığı merkezlerimizde ki aile hekimlerimiz, KETEM'DE' de ki ve
Aile sağlığı danışanlarımız, sağlık personeli arkadaşlarımız. Bunun için vatandaşlarımıza yardımcı oluyor. Kişi öncelikle kendi farkında olmalı arkasından bir sağlık kuruluşuna başvurmalı.
Bugüne kadar yaptığınız çalışmalar nelerdir?
Şimdi elimizde 2008 yılından itibaren kanser tarama programları başlamış ve düzgün olarak giderek artan sayıdaki merkezimizle devam etmekte, tabi ki pek çok kişiye ulaştık pek çok hikayemiz oldu ama bu işi yapan sadece Samsun, Bafra olarak değil ülkemizdeki tüm KETEM'lerimiz, sağlıklı hayat merkezlerimiz, aile sağlığı merkezlerimiz aynı şekilde gerçekten bu işe gönül vermiş durumda, bizim için bir kişiye erken teşhis, bir kişiye erken elimizin uzanması ona sağlıklı hayat için yeni bir yol açacağımızı bilmek bizim için gerçekte çok anlamlı. Hastamızın mutluluğunu görmek daha doğrusu tüm tetkikleri, tedavileri bittikten sonra iyileşmiş olarak karşımızda görmek onu mutlu görmek çok memnun ediyor. Ketemler olarak yaptığımız çalışmalardan bahsetmem gerekirse yeniden vurgulamak istiyorum tüm ketemlerde aynı şekilde çalışmalar yürütülmekte Samsunda 6 tane ketemimiz var 3 tanesi Samsun merkezde Canik, İlkadım ve Atakumda. Bafra, Çarşamba ve Vezirköprü’de de 3 ayrı ketemimiz var. Bu ciddi bir rakam tüm Samsun genelinde 6 tane kanser erken teşhis merkezimiz var. Bunun yanında bizim şöyle bir çalışma sistemimiz var mesela biz Bafra’dayız ketem olmayan yakın ilçelerimiz var mesela Alaçam, Yakakent, 19 Mayıs bizim taşımalı sistemimiz var. Tabi bu taşımalı sistemimizi Samsun İl Sağlık Müdürlüğümüze borçluyuz. Onlar bize kolaylık sağlıyor. Bafra’dan bahsedecek olursam Bafra’ya bağlı taşıma sistemimiz var bunu örneğin 19 Mayıs ilçemizde oradaki aile sağlığı merkezindeki ya da toplum sağlığı merkezindeki doktor arkadaşlarımızla ya da sağlık çalışanlarımızla, hemşire hanımlarla haberleşiyoruz belirli bir gün üzerine anlaşıyoruz. Onlar orda gelen hastalarımızı, oraya başvuran hastaları gerek muayene olup şüphede kalan bir hasta olur ya da sadece tarama programına katılmak isteyen bir hasta olabilir. Onlara başvuran hastalara o gün için bir araya getiriyorlar, bize başvuruyorlar randevu oluşturuyorlar toplu rakamlarda yeri geliyor 15-20 tane hasta oluyor, daha fazla olabiliyor.
Hastalarımız bize başvuruyor o günkü randevularına göre kasabalarından ilçe merkezlerinden oradaki belirli bir yerden özellikle bu daha sağlık merkezi olabiliyor. Oradan hepsi bir arada bize geliyor, öncelikle hemşire hanımlarımız, sağlık çalışanlarımız ya da orda çalışan görevli hekimlerimiz öncesinde bilgilendirme programı yapıyoruz. Hastalara kanser, kanser türleri, testlerin nasıl yapılabileceği, nasıl ulaşabilecekleri çünkü o kişi bize geliyor kendi o gün tetkikleri yaptırıyor ama eve gidiyor ya da köyündeki diğer arkadaşlara bunu anlatıyor başka bir kapı açıyoruz aslında. Ne kadar çok kişiye ulaşabilirsek, ne kadar çok kişiye ulaşabilirsek ama diyorum ya her yıl, her ay hatta her geçen gün kişilerdeki bilinçlenme, farkındalık artmış oluyor yani gelen kişinin bu hizmetleri daha önceden bilindiğini bilmek ya da yanında konuşulduğunu bilmek ya da öncesinde mesela diyor 2 sene yada direkt hasta geliyor 2 sene önce yaptırmıştım ama benim günüm geldi aslında bizi en çok mutlu eden noktalardan biri bu günüm geçmesin diye geldim diyor yada 5 sene önce rahim ağzı taramamı yaptırmıştım diyor tam zamanı geldi diyor. Biz tabi ki sağlık çalışanlarımız rutin aralıklarla onları tarayarak hastalarımıza geri dönüş yapıyoruz, tarama programının yaklaştığını şu tarihte gelmesi gerektiğini söylüyoruz ama kişinin kendisinin de bunu heyecanla beklemesi önceki konuşmamızda da vurguladık bu tarama testlerinin düzgün ve sürdürülebilir olması da çok önemli hani bir kere yapıpta bırakmak çok anlamlı değil. Hasta geldikten sonra kendini güvende hissediyor, tarama programlarına erişebildiğini hissettiği zaman gerisi geliyor. Bilinçli oluyor ya da yanında başka biri yanlış bilgi verdiği zaman ona müdahale etme imkanı oluyor. Böyle böyle yapılıyor işte şöyle bir hizmet aldım özellikle ücret kısmında biraz öncede bahsettik ciddi tereddütleri oluyor, ekonomik kaygıları oluyor bu üçlü tarama testinin özellikle bayanlar kolorektel de de erkeklerde ücretsiz olduğunu bilmek, kolay erişimi olduğunu bilmek, güvenli erişim sağlamak ve sonuçlarının birebir kendilerine iletileceğini bilmek insanlarımızı çok rahatlatıyor ve gönüllerini kalplerini daha çok bize açmalarına sebep oluyor.
Bir de şöyle bir nokta var bize direkt ilçenin merkezinde yaşıyor il merkezinde yaşıyor bu ketemlere başvurma şansı var geldi başvurdu tetkiklerini yaptı, ilçesinde ketem olmayanlar var biz taşımalı servislerimizle aldık tüm tetkiklerini yaptık belirli aralıklarla, eğitimlerimizi verdik, hemşire hanımlarla birebir görüşmelerini sağladık ya da bizle oradaki hekim arkadaşlarımızla. Bir de uzak köylerimiz var. Yani çok fazla onların bilgileri yok bu konuda, ulaşım imkanları yok ya da birinin var ama diğerlerinin yok bunlarda ne yapıyoruz. Biz senede sene içinde belirli oranlarda kesinlikle Bafra keteme ya da Samsundaki ketemlere değil tüm Türkiye’deki ketemlerimize has özellikler hepimiz aynı şartlarda ama özellikle ilçede çalışan arkadaşlarımızın şöyle bir artısı oluyor. Mobil araçlarımız var bunlar için il sağlık müdürlüğümüzden görüşmelerimizi yapıyoruz, mobil aracımızı alıyoruz oradaki muhtarlıklarla, oradaki aile hekimleriyle ya da kişilere ulaşabileceğiminiz en yakın ulaşabileceğimiz kimle görüşmemiz gerekiyorsa görüşüyoruz ama bu daha çok sağlık çalışanları ve muhtarlık aracılığıyla oluyor o gün bir saat için randevulaşıyoruz, oradaki sağlık birimimizle o hastalara o saate bilgi veriyor belirli bir yerde toplanıyoruz buluşuyoruz aynı şekilde yine toplandığımız yerde hastalarımız uzak bir köye gidiyoruz. Aslında en güzeli yaptığımız hizmetler arasında en büyük hizmetlerden biri çünkü diğerlerinde hasta randevu alıyor bizim yanımıza geliyor ya da taşımalı sistemimizle bize başvurabiliyor. Gerçekten zor durumda olan kışın gerçekten köyün yolu kapanıyor, hasta gelemiyor yada tarımla uğraşıyor olduğu yeri bırakamıyor fiziksel şartları uygun değil, ekonomik şartları uygun değil gerçekten bize başvuramıyor biz mobil aracımızla oraya gidiyoruz aynı şekilde bilgilendirmemizi yapıyoruz hastalarımız neyle karşılaşacaklarını, bu testlerin nasıl olacağını, güvenilir olduğunu, steril olduğunu, ücretsiz olduğunu hastalarımıza bir kere daha anlatıyoruz ve orda sırayla hastalarımız testlerini oluyor.
Aynı şekilde özel taşıma koşullarında steril kitler Samsun il sağlık müdürlüğüne gönderilmekte oradan gene Ankara’ya ulaşmakta. Tabi ki önceden de vurguladık gaita gizli kanı hem bayanlara hem erkeklere yapıyoruz orda birebir sonuç verme imkanımız var sonucu pozitif çıkanı gene aynı şekilde hastayı korkutmadan, panikletmeden çünkü daha öncede vurguladık kesinlikle gaitada pozitif gelmesi hastamız yüzde yüz kolorektal kanser anlamına tabi ki gelmiyor. Eğer hastaya bunu baştan da vurgulamazsak, anlatmazsak birden panikliyor sanki pozitif çıktı ben kanserim anlamına geliyor hastaya kesinlikle rahatlatarak başka hastalıklarında aynı bulguyu verebilmesi illa tehlikeli bir şey olduğunu zannetmemesi ama muhakkak bir farkındalık olup bir üst merkeze gidip kontrollerini yapması gerektiğini anlatıyoruz. Biraz önce bahsettik açıklanamayan kilo kaybı diyoruz her kilo kaybı olan kişi muhakkak kanser olacak anlamına gelmiyor ama burada ne önemli bizim için bir soru işareti oluşupta hastamız bir üst merkeze gidip tetkiklerini yaptırıyorsa mesela açıklanamayan kilo kaybı belki vücudunda kesinlikle başka bir sorun var başka bir vitamin, mineral eksikliği var ya da bazı şeyleri eksik yapıyor, beslenme düzeninde değiştirmesi gereken şeyler oluyor oradaki hekim arkadaş onu pozitif yönde diğer konuya yönlendirecek ya da kronik halsizlikler belki de illa hasta sürekli yorgunsa işte yerinden kalkamıyorsa, günlük hayatına devam edemiyorsa bu muhakkak ki kanser olduğu anlamına gelmiyor belki kansızlığı var anemisi var yada başka bir vitamin mineral eksikliği var belki obezite problemi var, aşırı kilo problemi var buna bağlı vücudunda yanlış giden bir şeyler var ama bizim için önemli olan isterseniz vurgulayalım onları kronik yorgunluk hissi, halsizlik hissi, açıklanamayan kilo kaybı, açıklanamayan yüksek ateş, vücutta kol altında, memede, kasık bölgelerinde ele gelen lenf notları yani sert hareketsiz kitleler vücutta benlerde ve siilerdeki, renk değişmeleri, büyümeler, küçülmeler, güneş ışıklarına maruziyet karşında bunların renginin değişmesi gaitada yani büyük abdest rengindeki değişiklikler, sıklığındaki değişiklikler, idrar rengindeki ve sıklığındaki değişiklikler bizde bir kapı açmalı, farkındalık yaratmalı bir üst merkeze yada bir hekime gitmemiz gerektiğini yani bizim için bir ışık yakmalı ama bu muhakkak ki yeniden vurguluyorum kesinlikle korkutmak, kimseyi panikletmek olmamalı niyetimiz zaten böyle de bir şey yok, bunun nedenini saptayıp tedbirini almamız için çok önemli.
Son olarak neler söylemek istersiniz?
Biz 2008 yılından beri bu taramalarımıza devam ediyoruz, çok kişiye ulaştık, çok hikâyelerimiz ama amacımız her yeni gün çok daha fazla kişiye ulaşmak ama görüyoruz ki halkımız çok daha eskiye göre gün ve gün değişen oranlarda çok daha fazla bilinçli çok daha fazla katılım oranı yüksek bu bizim için çok sevindirici ama elimizde ki erken teşhis dediğimiz bu gücü ne kadar çok kişiye ulaşarak kullanabilirsek ne kadar fazla kişinin hayatına dokunabilirsek bu bizim için çok anlamlı ve çok mutlu edici en son erken teşhis hayat kurtarır demek istiyorum. Herkese sağlıklı ve güzel günler diliyorum.
SAMSUN HABER İLE İLGİLİ İÇERİKLERE GÖZ ATIN.
