0-6 yaş dönemi, çocukların hem fiziksel hem de bilişsel gelişimlerinin hızla
ilerlediği, çevresel uyarıcılara duyarlılıklarının en yüksek olduğu bir dönemdir.
Bu süreçte bazı çocuklar duyusal hassasiyetler ve duyusal işleme sorunları
yaşayabilirler. Bu durum, ebeveynler için bazen anlaşılması güç olabilir.
Çocuğunuzun neden bazı seslere aşırı tepki verdiğini ya da bazı dokulara
dokunmak istemediğini anlamakta zorlanıyorsanız, duyusal işleme sorunları ya
da duyusal hassasiyetler akla gelmelidir.
Duyusal Hassasiyetler ve Duyusal İşleme Sorunları Nedir?
Duyusal hassasiyet, çocuğun belirli duyusal uyaranlara karşı aşırı tepki
göstermesi anlamına gelir. Bu uyaranlar ses, ışık, dokunma, koku veya tat
olabilir. Örneğin, bir çocuk yüksek seslerden korkabilir, belirli kıyafetleri
giymek istemeyebilir ya da yoğun ışıklardan rahatsız olabilir. Bu tür tepkiler
normal gelişim sürecinin bir parçası olabileceği gibi, bazı durumlarda duyusal
işleme bozukluğu (sensory processing disorder) olarak adlandırılan bir
duruma işaret edebilir.
Duyusal işleme sorunları ise, çocuğun çevresindeki duyusal bilgileri uygun
şekilde algılayamaması ve düzenleyememesi durumudur. Bu, çocuğun sosyal,
duygusal ve motor gelişimini etkileyebilir. Duyusal işlem bozukluğu yaşayan
bir çocuk, bazı uyaranları aşırı derecede algılayabilir (hipersensitif), bazılarını
ise yetersiz derecede algılayabilir (hiposensitif). Örneğin, bir çocuk yüksek
seslere aşırı tepki verirken, diğeri sesleri hiç fark etmeyebilir.
Duyusal Hassasiyetlerin Belirtileri Nelerdir?
Çocuğunuzun duyusal hassasiyetleri olup olmadığını anlamak için aşağıdaki
belirtilere dikkat edebilirsiniz:
● Dokunma hassasiyeti: Çocuk belirli kıyafetleri, özellikle etiketli veya
belirli kumaşları giymek istemeyebilir. Saç kestirme, tırnak kesme ya da
diş fırçalama gibi dokunmaya dayalı aktivitelerden rahatsız olabilir.
● Ses hassasiyeti: Çocuğunuz ani ve yüksek seslerden korkabilir.
Kalabalık ortamlarda ya da gürültülü mekanlarda huzursuzlanabilir.
● Işık hassasiyeti: Parlak ışıklardan rahatsız olabilir, güneş gözlüğü
takmayı tercih edebilir.
● Koku ve tat hassasiyeti: Çocuk belirli yiyeceklerin kokusundan rahatsız
olabilir, sadece belirli yiyecekleri yemeyi tercih edebilir.
● Hareket hassasiyeti: Salıncakta sallanmak, zıplamak gibi aktivitelerden
kaçınabilir ya da bunlardan aşırı derecede hoşlanabilir.
Bu belirtiler her çocukta farklı şekillerde ve derecelerde ortaya çıkabilir. Bu tür
tepkilerin sürekli hale gelmesi, çocuğun günlük yaşamını etkilemesi
durumunda, bir uzmandan destek almak önemlidir.
Ebeveynler Ne Yapmalı?
Duyusal hassasiyetler ve işleme sorunlarıyla baş etmek, ebeveynler için
zorlayıcı olabilir. Ancak bu süreci doğru yönetmek, çocuğun hem duygusal
hem de fiziksel gelişimi açısından büyük önem taşır. İşte bu süreçte yardımcı
olabilecek bazı stratejiler:
1. Çocuğunuzun Duyusal İhtiyaçlarını Anlayın
Çocuğunuzun hangi duyusal uyaranlara karşı hassas olduğunu anlamak, ona
uygun bir ortam hazırlamak için atmanız gereken ilk adımdır. Örneğin,
çocuğunuz yüksek seslerden rahatsız oluyorsa, sessiz ve sakin bir ortamda
vakit geçirmesini sağlamak onun rahatlamasına yardımcı olabilir.
2. Yavaş ve Kademeli Alıştırmalar Yapın
Duyusal hassasiyetlerle başa çıkmanın en iyi yollarından biri, çocuğunuzu
zorlayıcı uyaranlara yavaş yavaş alıştırmaktır. Örneğin, dokunma hassasiyeti
olan bir çocuk için, sevdiği yumuşak oyuncaklarla oynayarak farklı dokulara
alıştırmak iyi bir başlangıç olabilir. Ancak bu süreçte acele etmeyin ve
çocuğunuzun kendini rahat hissetmesini sağlayın.
3. Duyusal Diyet Uygulaması
Bir ergoterapistin rehberliğinde, çocuğunuzun günlük duyusal ihtiyaçlarına
yönelik bir "duyusal diyet" planı oluşturabilirsiniz. Bu diyet, çocuğun duyusal
sistemini dengelemek ve daha rahat bir yaşam sürdürmesine yardımcı olmak
amacıyla hazırlanan aktiviteler bütünüdür. Örneğin, belirli zamanlarda
sallanma, zıplama ya da suyla oynama gibi aktiviteler duyusal dengeyi
sağlayabilir.
4. Rahatlatıcı Ortamlar Yaratın
Çocuğunuzun kendini güvende ve rahat hissetmesi için ona özel bir alan
oluşturun. Bu alan, onun duyusal ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde
düzenlenebilir. Sessiz bir köşe, loş ışıklar, yumuşak dokulu battaniyeler gibi
unsurlar çocuğunuzun duyusal hassasiyetlerine uygun bir ortam sağlayabilir.
5. Sabırlı ve Anlayışlı Olun
Duyusal hassasiyetler ve işleme sorunlarıyla başa çıkmak, çocuk için olduğu
kadar ebeveynler için de zor olabilir. Bu süreçte sabırlı olmak, çocuğunuzu
eleştirmek yerine anlamaya çalışmak çok önemlidir. Çocuğunuzun yaşadığı
zorlukları kabul etmek ve onun bu zorluklarla başa çıkmasına yardımcı olmak,
duygusal gelişimine de olumlu katkıda bulunacaktır.
Bir Uzmandan Yardım Almak
Eğer çocuğunuzun duyusal hassasiyetleri ya da duyusal işleme sorunları
olduğunu düşünüyorsanız, bir uzmana başvurmak en doğru adım olacaktır.
Ergoterapi ve çocuk psikolojisi alanında uzmanlaşmış profesyoneller,
çocuğunuzun duyusal ihtiyaçlarını belirleyebilir ve ona uygun bir terapi
programı önerebilir. Ayrıca, çocuğunuzun duyusal sorunlarıyla başa
çıkabilmesi için size de rehberlik edebilirler.
Sonuç
Duyusal hassasiyetler ve işleme sorunları, erken çocukluk döneminde önemli
bir gelişim alanıdır. Çocuğunuzun bu süreçte yaşadığı zorlukları anlamak ve
ona destek olmak, hem duygusal hem de bilişsel gelişimini olumlu yönde
etkileyecektir. Sabır, sevgi ve doğru yönlendirmelerle, çocuğunuzun duyusal
hassasiyetleriyle başa çıkmasına yardımcı olabilir, onu daha sağlıklı bir gelişim
yolculuğuna hazırlayabilirsiniz.
Uzman Psikolojik Danışman / Özel Yetenekliler Uzmanı
Tuğçe GÜNDÜZ YILMAZ