Günlük yaşamda hepimizin farkında olarak ya da olmayarak yaptığı bazı davranışlar vardır. Kimimiz yolda yürürken elindeki boş su şişesini ya da bir çikolatayı yedikten sonra ambalajını çöp kutusu yerine kaldırıma atıverir. Kimimiz piknikten kalkarken arkasında pet şişeler, naylon poşetler, plastik tabaklar bırakır. Otobüs durağında beklerken biten kahve bardağını yere fırlatmak ya da camdan dışarı sigara izmariti atmak… Bütün bunlar ne yazık ki birçok insanın “alışkanlık” haline getirdiği davranışlara dönüşmüş durumda.
Peki gerçekten soralım: Neden çöpleri yere atarsınız?
1. Umursamazlık mı, Farkındalık Eksikliği mi?
Çöpleri yere atan birçok insan bunun büyük bir sorun olmadığını düşünür. “Zaten küçücük bir şey, ne olacak ki?”, “Bir tane attım, dünya mı kirlenecek?”, “Zaten temizlik görevlisi gelip süpürür” gibi düşüncelerle bu davranışı normalleştirir. Oysa bu küçücük çöpler, büyük bir çevre kirliliği zincirinin halkalarıdır. Yere atılan her çöp, doğanın dengesine atılmış bir darbedir.
İşin en acı yanı ise, çoğu zaman bu davranışın ardında eğitim eksikliği değil, farkındalık eksikliği yatar. Eğitimli, şehirli, kültürlü olarak tanımlanan bireyler bile bazen bu basit sorumluluğu yerine getirmez. Demek ki sorun sadece öğrenmemekte değil; sorumluluk hissetmemekte, topluma karşı duyarsızlaşmakta ve bireysel davranışın etkisini küçümsemektedir.
2. Temiz Olmayanın Umursamazlığı
Çevremize bakarsak, en kirli sokakların, genellikle insanların “zaten burası kirli” diyerek daha çok çöp attığı yerler olduğunu görürüz. Bu bir paradokstur: Ortam ne kadar kirliyse, insanlar o kadar kirletmeye meyilli olur. Psikolojik olarak bu durum “bozuk pencere teorisi” ile açıklanır. Bir bina yıkık dökük ve bakımsızsa, insanlar ona zarar vermekte daha az çekinir. Aynı şekilde, bir sokak çöplerle doluysa, insanların o sokağa çöp atma olasılığı artar. Çünkü birey, “zaten kimse temizlemiyor, ben neden uğraşayım?” düşüncesine kapılır.
Burada da karşımıza çok önemli bir gerçek çıkar: Temizlik kişisel bir değer, toplumun aynasıdır. Temizliğe önem veren bir toplum, kendi geleceğine, sağlığına ve çevresine saygı duyan bir toplumdur. Oysa çöplerini gelişi güzel yerlere atan bir toplum, kendi yaşadığı alanı, geleceğini ve hatta diğer insanları umursamadığını gösterir.
3. Bahaneler ve Sorumluluktan Kaçış
İnsanlar çöplerini yere atarken çoğu zaman kendilerince haklı gördükleri bahanelere sığınır:
“Çöp kutusu yoktu.”
“Zaten belediye toplayacak.”
“Elimde taşımak istemedim.”
“Herkes atıyor, bir ben mi dikkat edeceğim?”
“Zaten doğa kendini temizler.”
Oysa bu bahaneler, kişisel sorumluluktan kaçmanın birer kılıfıdır. Elbette her yerde çöp kutusu olmayabilir ama bu, yere çöp atmayı haklı çıkarmaz. Bir çöpü cebinizde ya da çantanızda bir süre taşımak, dünyayı kirletmekten çok daha kolay ve değerlidir.
Sokaklar, parklar, ormanlar, sahiller hepimizin ortak yaşam alanıdır. Bu alanlara gösterdiğimiz saygı, aynı zamanda kendimize gösterdiğimiz saygıdır. Çöp atmak bir davranıştır; fakat yere çöp atmak, karakteri ve toplum bilincini sorgulatan bir seçimdir.
4. Kültür Meselesi mi?
Pek çok ülkede yere çöp atmak, hem toplumsal bir ayıp hem de yasal bir suç olarak görülür. Gelişmiş ülkelerde bu davranış ciddi yaptırımlara tabidir. Çünkü orada sadece kanunlar değil, toplumsal bilinç ve kültür devreye girer. İnsanlar yere çöp atmanın çevreye verdiği zararı bilmekle kalmaz, bu davranışı yapanı da kınar.
Ne yazık ki bazı toplumlarda temizlik sadece evin içiyle sınırlı görülür. Evler tertemiz, pırıl pırılken, kapının dışı yani sokak adeta sahipsiz gibidir. Bu bakış açısının değişmesi şarttır. Çünkü dışarısı da bizimdir. Kamusal alanlar hepimize aittir. Bir çöpün yeri yerde değil, çöp kutusundadır.
5. Küçük Davranış, Büyük Etki
Yere atılan küçük bir kâğıt parçası, sokaktaki bir kuşun boğulmasına neden olabilir. Sigara izmariti, ormanda büyük bir yangının başlangıcı olabilir. Plastik bir poşet, denizde bir kaplumbağanın ölüm sebebi olabilir. Bu örnekleri duyduğumuzda üzülürüz ama birçoğumuz hâlâ o çöpü yere atmaktan çekinmeyiz.
Bir damla, okyanusu oluşturur. Her bir bireyin davranışı, toplam çevre temizliğini doğrudan etkiler. “Ben tek başıma neyi değiştirebilirim?” diye düşünmek yerine “Ben değişirsem, başkalarına da örnek olurum” demek gerekir.
6. Çözüm Nerede?
Çöpleri yere atmayan bireyler yetiştirmek istiyorsak, önce ahlaki ve çevresel sorumluluk duygusunu geliştirmemiz gerekir. Bu da ailede, okulda ve medyada başlayarak topluma yayılmalıdır.
Çocuklarımıza çevre sevgisini erken yaşta öğretmeliyiz.
Belediyeler çöp kutularını daha görünür, erişilebilir hale getirmeli.
Kamu spotları, sosyal medya kampanyaları ile çevre temizliği sürekli gündemde tutulmalı.
Kurallar sadece kağıt üzerinde kalmamalı, yere çöp atanlara ciddi yaptırımlar uygulanmalı.
Toplum olarak birbirimizi nazikçe uyarmaktan çekinmemeliyiz.
Gerçek Temizlik Zihinde Başlar
Çöpleri yere atmak, sadece çevreyi kirletmek değil; aynı zamanda ortak yaşama saygı göstermemektir. Bu davranışın altında sorumsuzluk, ilgisizlik, bencillik ve bazen de görgü eksikliği yatar. Gerçek temizlik ise sadece paspasla yapılan değil, zihinle ve vicdanla yapılan temizliktir.
Bu dünyada birlikte yaşıyoruz. Ortak alanlarımızı kirletmek, aslında birbirimizin yaşam alanına zarar vermektir. Bu yüzden küçük gibi görünen bir davranış, büyük bir saygı ifadesi olabilir: Çöpünü yere atma. Çünkü bu senin değil, hepimizin dünyası.